Αποζημίωση υπό προϋποθέσεις για εργαζόμενους σε οθόνες εξαιτίας μη λήψης από τον εργοδότη μέτρων περιορισμού του φόρτου.

Με την υπ’ αριθμ. 541/2021 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣΤ’ Τμήμα) κρίθηκε ότι ο εκάστοτε εργοδότης (είτε του ιδιωτικού τομέα είτε του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. και των Ν.Π.Δ.Δ.), ο οποίος απασχολεί εργαζόμενους που βρίσκονται τακτικά και κατά μη αμελητέο τμήμα της κανονικής τους εργασίας ενώπιον οθόνης οπτικής απεικόνισης, υποχρεούται να προβεί, μετά από διαβουλεύσεις με τους εργαζόμενους και τους εκπροσώπους τους, στην αξιολόγηση και την οργάνωση της δραστηριότητάς τους, καθώς και να προβλέψει είτε εναλλακτικούς τρόπους εργασίας είτε, αν τούτο δεν είναι εφικτό, διαλείμματα, ανά δίωρο απασχόλησης ενώπιον οθόνης, που να περιορίζουν τον φόρτο ενώπιον της οθόνης για χρονικό διάστημα, κάθε φορά, μέχρι 15 λεπτών. Η παράλειψη πρόβλεψης τέτοιων μέτρων, η οποία πρέπει να γίνεται με πρωτοβουλία του εργοδότη και ανεξάρτητα αν το ζήτησε ο εργαζόμενος, είναι παράνομη και μπορεί να θεμελιώσει την αξίωση του εργαζομένου σε αποζημίωση για την βλάβη της σωματικής υγείας που αυτός/-ή υπέστη εξαιτίας της παράλειψης λήψης των προστατευτικών αυτών μέτρων, αλλά και, ανεξάρτητα από το αν επήλθε συγκεκριμένη βλάβη, αποζημίωση για ηθική βλάβη εξαιτίας της παράλειψης έκθεση της υγείας του εργαζομένου.
Ειδικότερα, το ΣτΕ έκρινε ότι από τον συνδυασμό των διατάξεων της Οδηγίας 90/270/Ε.Ο.Κ. και του εκδοθέντος σε εφαρμογή της π.δ. 398/1994, προκύπτουν οι ελάχιστες προδιαγραφές που πρέπει να τηρούνται από τον εργοδότη για να προστατευθεί η υγεία κάθε εργαζομένου ο οποίος χρησιμοποιεί «τακτικά και κατά ένα μη αμελητέο τμήμα της κανονικής του εργασίας» εξοπλισμό με «οθόνη οπτικής απεικόνισης». Προκειμένου δε να εξυπηρετηθεί αποτελεσματικά ο σκοπός των διατάξεων αυτών, συνιστάμενος κατά τ’ ανωτέρω στην προστασία της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων, πρέπει στην έννοια της «οθόνης οπτικής απεικόνισης» να προσδοθεί ευρύ περιεχόμενο και, συνεπώς, στο πεδίο εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων θα πρέπει να θεωρείται ότι εμπίπτουν όλες οι μορφές παρατεταμένης εργασίας σε οθόνη, ενώ εξαιρούνται οι θέσεις με εξοπλισμό οθόνης είτε δευτερεύουσας σημασίας είτε μικρής λειτουργικής διάρκειας.
Περαιτέρω το Συμβούλιο της Επικρατείας επισήμανε ότι, όπως έχει κριθεί με την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 12.12.1996 (επί των υποθέσεων C-74/95 και C-29/95), εφόσον η Οδηγία δεν παρέχει διευκρίνιση ως προς το τι νοείται ως χρησιμοποίηση, «τακτικά και κατά ένα μη αμελητέο τμήμα της κανονικής [...] εργασίας», εξοπλισμού με οθόνη οπτικής απεικόνισης, το μη αμελητέον του χρόνου του εργαζομένου ενώπιον της οθόνης εργασίας εκτιμάται σε συνάρτηση με την κανονική εργασία του συγκεκριμένου εργαζομένου, και ότι, δεδομένης της ασάφειας της Οδηγίας ως προς τον ορισμό αυτόν, στα κράτη-μέλη εναπόκειται να διευκρινίσουν το περιεχόμενο της εν λόγω διάταξης κατά τη θέσπιση των εθνικών μέτρων μεταφοράς της Οδηγίας στο εσωτερικό δίκαιο. Εφόσον όμως ούτε και στο π.δ. 398/1994 περιέχεται διευκρίνιση ως προς τον αντίστοιχο ορισμό, το εάν ο χρόνος που περνά ο εργαζόμενος ενώπιον της εν λόγω συσκευής είναι «μη αμελητέος» ή σημαντικός εναπόκειται στην εκτίμηση του εθνικού δικαστή σε συνάρτηση με τις γενικότερες συνθήκες απασχόλησης του συγκεκριμένου εργαζομένου.
Σε κάθε περίπτωση το Δικαστήριο δέχθηκε ότι υφίσταται υποχρέωση του εργοδότη να προβαίνει σε ανάλυση των θέσεων εργασίας, αξιολογώντας τις συνθήκες ασφάλειας και υγείας που παρουσιάζουν για τους εργαζομένους του, ιδίως σε σχέση με το ενδεχόμενο κινδύνων για την όραση και για πνευματική καταπόνηση ή σωματικά (μυοσκελετικά) προβλήματα και, από την άλλη πλευρά, δικαίωμα των εργαζομένων να υποβάλλονται σε κατάλληλη εξέταση των ματιών και της όρασης τόσο κατά την πρόσληψη όσο και κατά κανονικά χρονικά διαστήματα κατόπιν αλλά και στην περίπτωση ενοχλήσεων στην όρασή τους ή το μυοσκελετικό σύστημα, όπως και να λαμβάνουν ειδικά γυαλιά ανάλογα με την εκάστοτε εργασία και εφόσον τα αποτελέσματα των σχετικών εξετάσεων το καθιστούν αναγκαίο. Πέραν αυτών όμως, ως ειδικότερη προδιαγραφή προστασίας της υγείας των εργαζομένων σε οθόνες οπτικής απεικόνισης, προκύπτει από τις διατάξεις της ανωτέρω Οδηγίας και του προεδρικού διατάγματος και η υποχρέωση —και όχι ευχέρεια— του εργοδότη να σχεδιάζει τη δραστηριότητα του εργαζομένου με τέτοιο τρόπο, ώστε η καθημερινή εργασία σε οθόνες οπτικής απεικόνισης να διακόπτεται είτε με αλλαγή δραστηριότητας του εργαζομένου, είτε με διαλείμματα, σε κάθε δε περίπτωση ο χρόνος απομάκρυνσης του εργαζομένου από τη θέση του εργασίας με οθόνη οπτικής απεικόνισης πρέπει να είναι διάρκειας έως 15 λεπτών ανά δίωρο απασχόλησης ενώπιον της οθόνης.
Για το σκοπό αυτό, ο εργοδότης οφείλει να διαβουλεύεται με τους εργαζομένους ή τους εκπροσώπους τους, λαμβάνοντας υπόψη τα ειδικότερα καθήκοντα των επιμέρους θέσεων εργασίας και τους ενδεχόμενους κινδύνους κάθε θέσης (ως προς την όραση, τα λοιπά σωματικά προβλήματα και την πνευματική καταπόνηση) καθώς και τον τρόπο οργάνωσης της εργασίας συνολικά. Η εν λόγω διαβούλευση δεν εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του εργοδότη, αλλά είναι υποχρεωτική γι’ αυτόν και, συνεπώς, σε καμία περίπτωση δεν προϋποθέτει, προς ενεργοποίησή της, αντίστοιχη πρωτοβουλία από μέρους των εργαζομένων.
Ενόψει των ανωτέρω το ΣτΕ έκρινε ότι είναι παράνομη η παράλειψη του εργοδότη να προβεί, μετά από διαβουλεύσεις, στην αξιολόγηση και την οργάνωση της δραστηριότητας των εργαζομένων, οι οποίοι απασχολούνται τακτικά και κατά μη αμελητέο τμήμα της κανονικής τους εργασίας ενώπιον οθόνης οπτικής απεικόνισης, με τέτοιο τρόπο ώστε η καθημερινή εργασία καθενός από αυτούς να διακόπτεται περιοδικά, με διαλλείματα μέχρι 15 λεπτών ανά δίωρο απασχόλησης μπροστά σε οθόνη. Η ανωτέρω δε παρανομία δεν αίρεται από την τυχόν παράλειψη και των εργαζομένων ή των εκπροσώπων τους να λάβουν οι ίδιοι την πρωτοβουλία για τη διενέργεια των ως άνω διαβουλεύσεων
Η παράλειψη αυτή συνεπάγεται υποχρέωση προς αποζημίωση του εργαζομένου, εφόσον αυτός υπέστη συγκεκριμένη βλάβη της σωματικής του υγείας. Αλλά και ανεξάρτητα από την απόδειξη της επέλευσης συγκεκριμένης βλάβης της υγείας του, ο εργαζόμενος που απασχολείται ενώπιον οθόνης οπτικής απεικόνισης, εφόσον, κατά παράβαση του νόμου, δεν έχουν ληφθεί από τη Διοίκηση τα επιβαλλόμενα, κατά τ’ ανωτέρω, προστατευτικά μέτρα δικαιούται, πάντως, αποζημιώσεως για ηθική βλάβη, εξαιτίας της παράλειψης έκθεση της υγείας του στους αντίστοιχους κινδύνους.