Κρατική αποζημίωση λόγω βλάβης της υγείας προσώπου εξαιτίας εμβολιασμού: Η ΣτΕ 622/2021 και ο εμβολιασμός κατά του κορωνοϊού.

Εν μέσω μίας από τις μεγαλύτερες εκστρατείες εμβολιασμού των τελευταίων ετών, δηλαδή της εκστρατείας εμβολιασμού όλου του ενήλικου πληθυσμού κατά του ιού SARS-COVID 2, το Α’ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας εξέδωσε την υπ’ αριθμ. 622/2021 απόφασή του, που έκανε αμετάκλητα δεκτή αγωγή που άσκησε μητέρα για λογαριασμό του ανήλικου τέκνου της, το οποίο μετά από υποχρεωτικό εμβολιασμό με το εμβόλιο MMR ΙΙ (τριδύναμο εμβόλιο ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς) υπέστη παρεγκεφαλίτιδα, με αποτέλεσμα να υποστεί για κάποια χρόνια τις συνέπειες της εν λόγω ασθένειας και εν συνεχεία να αποβιώσει. Πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη παρενέργεια του εμβολίου είναι εξαιρετικά σπάνια, δηλαδή η πιθανότητα επέλευσής της ορίζεται ως 1 στις 1.000.000 περιπτώσεις εμβολιασμών.
Στο πλαίσιο της εν λόγω υπόθεσης κρίθηκε το ζήτημα της ύπαρξης αποζημιωτικής ευθύνης του Δημοσίου έναντι προσώπου που υπέστη βλάβη στην υγεία του εξαιτίας εμβολίου που εντάσσεται στο υποχρεωτικό πρόγραμμα εμβολιασμών. Το ΣτΕ έλαβε υπόψη του ως νομική βάση για την αποδοχή της αγωγής το ά. 4 παρ. 5 («5. Οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουν χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις τους») σε συνδυασμό και με το άρθρο 25 παρ. 4 («4. Το Κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης») του Συντάγματος και εφάρμοσε αναλογικά το άρθρο 932 ΑΚ («Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης»). Εξάλλου το Συμβούλιο της Επικρατείας με την ίδια ως άνω απόφασή του έκρινε ότι καίτοι εκ του Συντάγματος και των άρθρων 19, 23, 24, 26 και 39 της κυρωθείσης με τον ν. 2101/1992 Διεθνούς Συμβάσεως για τα Δικαιώματα του Παιδιού δεν επιτάσσεται η πρόβλεψη ειδικού αποζημιωτικού καθεστώτος για τις περιπτώσεις βλάβης συνεπεία εμβολιασμού, εντούτοις η μη πρόβλεψη τέτοιου ειδικού καθεστώτος δεν συνιστά παράλειψη νομοθετήσεως, δυναμένη να στοιχειοθετήσει αξίωση αποζημιώσεως κατά το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ.

Με άλλα λόγια, το Δικαστήριο έκρινε ότι το Δημόσιο μπορεί να υποχρεωθεί να αποζημιώσει έναν πολίτη για τη ζημία που αυτός υπέστη στην υγεία του εξαιτίας νόμιμης μεν κρατικής πράξης, η οποία όμως οδηγεί σε βλάβη του πολίτη (βλάβη υγείας και προσβολή προσωπικότητας) και η οποία συνιστά υπέρμετρη θυσία για τον παθόντα, γίνεται, όμως, προς εκπλήρωση της υποχρεώσής του για την επιδίωξη της κοινωνικής αλληλεγγύης. Ως υποχρέωση για την επιδίωξη της κοινωνικής αλληλεγγύης ορίζεται εν προκειμένω η υποχρέωση του κάθε πολίτη να εμβολιάζεται για την προστασία του, αλλά και κυρίως για την προστασία του κοινωνικού συνόλου, από συγκεκριμένες ιδιαίτερα μεταδοτικές ασθένειες. Τι γίνεται όμως στις περιπτώσεις βλάβης της υγείας προσώπου που επέρχεται από εμβολιασμό με εμβόλιο που δεν έχει ενταχθεί στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και άρα δεν είναι υποχρεωτικό; Θα μπορούσε να θεμελιωθεί αποζημιωτική ευθύνη του Κράτους εξαιτίας ζημίας που επήλθε στην υγεία προσώπου, το οποίο έκανε εμβόλιο, το οποίο δεν είναι υποχρεωτικό, όπως για παράδειγμα το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού (SARS-COVID 2);
Η απάντηση που πρέπει να δοθεί στο συγκεκριμένο ερώτημα είναι ότι και στην περίπτωση βλάβης εξαιτίας του εμβολιασμού για την προστασία από τον κορωνοϊό το Κράτος υπέχει αποζημιωτική ευθύνη, έστω και αν ο πολίτης που εμβολιάστηκε και εν συνεχεία υπέστη την βλάβη δεν ήταν υποχρεωμένος να κάνει το εμβόλιο, αλλά αντίθετα επέλεξε να κάνει αυτό. Τούτο δε διότι:
(α) Στην περίπτωση του κορωνοϊού το Κράτος έχει επιδοθεί σε μία άνευ προηγουμένου εκστρατεία για την ολοκλήρωση του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού εμβολιασμών, προτρέποντας έντονα τους πολίτες να κάνουν το εμβόλιο. Η δε διάχυτη εντύπωση που προκαλείται στους πολίτες από τις διαστάσεις που έχει λάβει η συγκεκριμένη εκστρατεία είναι ότι ο εμβολιασμός συνιστά όχι μόνο μία πράξη που οδηγεί στην ατομική προστασία, αλλά πολύ περισσότερο μία πράξη κοινωνικής ευθύνης.
(β) Εξάλλου, ο εμβολιασμός και η πιστοποίηση αυτού μέσω του πιστοποιητικού εμβολιασμού συνδέονται ή αναμένεται να συνδεθούν με διάφορες διευκολύνσεις (μετακίνησης, ταξιδιού κλπ), η δε έλλειψη αυτού του πιστοποιητικού ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα περιορισμούς, οι οποίοι πρέπει να γίνονται αντιληπτοί ως περιορισμοί στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (π.χ. περιορισμούς στις μετακινήσεις κλπ) και στις ειδικότερες εκφάνσεις της. Με αυτό τον τρόπο το Κράτος μπορεί να αξιώσει την εκπλήρωση από τους πολίτες του χρέους τους στην επιδίωξη της κοινωνικής αλληλεγγύης, έστω και χωρίς να θεσμοθετήσει τον υποχρεωτικό εμβολιασμό, οι δε πολίτες σε πολλές περιπτώσεις θα «υποχρεωθούν» εν τοις πράγμασι να εμβολιαστούν.
(γ) Ο κορωνοϊος είναι ένας εξαιρετικά μεταδοτικός ιός, ο οποίος την τελευταία διετία ευθύνεται για έναν τεράστιο αριθμό θανάτων παγκοσμίως, ενώ σχεδόν σε όλα τα κράτη έχει προκαλέσει παράλυση της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Ο εμβολιασμός κατά του ιού αυτού παρίσταται ως μία προσπάθεια επανάκτησης των φυσιολογικών ρυθμών ζωής και άρα έχει αναχθεί σε ύψιστο στόχο κρατικού ενδιαφέροντος και δημοσίου συμφέροντος.
Η απάντηση στο ανωτέρω ερώτημα αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον ενόψει κάποιων –εξαιρετικά σπάνιων- αρνητικών συνεπειών που αναφέρονται ως αποτέλεσμα του εμβολιαστικού προγράμματος, όπως για παραδείγματα κάποια περιστατικά θρομβώσεων μετά από εμβολιασμούς με συγκεκριμένο εμβόλιο. Σε περιπτώσεις, λοιπόν, που η αρνητική επίδραση του εμβολιασμού υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο, εύλογο και -σε σύγκριση με την ωφέλεια- αποδεκτό μέτρο και παρίσταται ως ιδιαίτερα επαχθής για το άτομο και κατά συνέπεια υπερβαίνει το μέτρο που μπορεί να δικαιολογηθεί ενόψει της προστασίας του δημοσίου συμφέροντος. Σε αυτές τις περιπτώσεις το άτομο πρέπει να έχει αξίωση αποζημίωσης από το Κράτος, την οποία να επιδιώκει μέσω της άσκησης αγωγής κατά του Δημοσίου, ενώ το τελευταίο θα πρέπει να ευθύνεται για την κάλυψη της ζημίας του ατόμου.